Thành viên
Bài soạn môn Lý luận chung về Nhà nước và Pháp luật: Tại sao Nhà nước phải quản lý xã hội bằng pháp luật?
BÀI LÀM
Trong quá trình phát triển lịch sử nhân loại, cùng với Nhà nước, pháp luật ra đời nhằm điều chỉnh các mối quan hệ xã hội, pháp luật là phương tiện, công cụ quan trọng để duy trì, bảo vệ trật tự xã hội, tạo điều kiện và định hướng cho sự phát triển xã hội. Bên cạnh tập quán, đạo đức, tín điều tôn giáo, các quy định của tổ chức xã hội, dư luận xã hội, các quy ước của cộng đồng dân cư…thì pháp luật là công cụ quản lý xã hội chủ yếu của Nhà nước, giữa Nhà nước và pháp luật luôn có mối quan hệ qua lại, tác động tương hỗ lẫn nhau. Từ khi xuất hiện, pháp luật luôn gắn với giai cấp cầm quyền. Đối với xã hội có phân chia và đối kháng giai cấp, mọi hoạt động của đời sống xã hội được đưa vào trong khuôn khổ pháp luật nhằm mang lại lợi ích cho giai cấp thống trị. Trên thực tế, pháp luật của những Nhà nước gắn với giai cấp tiên tiến của thời đại thì thường phù hợp với xu hướng phát triển tiến bộ, vì nó bao hàm những chuẩn mực, những quy định nhằm bảo vệ lợi ích chân chính và phẩm giá con người. Ngược lại, nếu pháp luật của Nhà nước gắn với giai cấp đang suy tàn, không còn vai trò lịch sử thì thường chứa đựng yếu tố trì trệ, bảo thủ, đi ngược lại lợi ích chân chính. Trong trường hợp như vậy, pháp luật sẽ không phản ánh được những yêu cầu đạo đức tiến bộ, phù hợp với xu hướng phát triển khách quan của thời đại.
Trước đây, trong lịch sử, Nho giáo đã lấy đạo đức để răn dạy con người. Với chủ trương "đức trị", Nho giáo đã "đạo đức hoá chính trị và đề cao, thậm chí đến mức tuyệt đối hoá việc quản lý xã hội bằng cách nêu gương, cảm hoá, làm cho dân chúng an tâm và từ đó, hy vọng tạo nên sự ổn đình xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những ảnh hưởng to lớn, tích cực đối với đời sống xã hội, Nho giáo cũng có những mặt hạn chế, tiêu cực và bảo thủ. Đối lập với chủ trương "đức trị" là tư tưởng “pháp trị”. Thực tế cho thấy, đã từng có những vị vua dùng pháp luật để cai trị đất nước. Với chủ trương "pháp trị", họ đã có những chính sách thiết thực, thưởng phạt phân minh, đưa xã hội đi vào cuộc sống có quy tắc, vận hành theo khuôn khổ của phép nước. Tuy nhiên, cả tư tưởng "đức trị" và "pháp trị" thời phong kiến, bên cạnh mặt tích cực, đều có tính chất phiến diện. Thực ra, những tư tưởng ấy chỉ là những biện pháp khác nhau mà các thế lực thống trị sử dụng để củng cố địa vị và quyền lực của mình.
Do đó, xã hội phải được quản lý bằng pháp luật, trên phương diện lý luận cũng như thực tiễn, pháp luật luôn có vai trò bảo vệ các giá trị chân chính, bảo vệ các quyền lợi chính đáng của con người, đồng thời, tạo điều kiện cho con người phát huy những năng lực thực tiễn của mình. Việc thực thi pháp luật cũng đồng nghĩa với việc đảm bảo trên thực tế các quyền thiêng liêng của con người, sự tôn trọng các giá trị xã hội. Một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, thể hiện đúng đắn ý chí và nguyện vọng của số đông, phù hợp với xu thế vận động của lịch sử sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển và tiến bộ xã hội. Sở dĩ Nhà nước phải thực hiện quản lý xã hội bằng pháp luật, bởi lẽ, trong cuộc sống vai trò của pháp luật được thể hiện ở trên mọi phương diện và các khía cạnh của cuộc sống, cụ thể:
Thứ nhất, pháp luật có vai trò quan trọng đối với các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
Pháp luật là phương tiện ghi nhận, bảo đảm và bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Trong các văn bản pháp luật của nhà nước đều có những điều khoản quy định quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, để đảm bảo được các quyền và lợi ích của công dân pháp luật còn có những điều khoản quy định mọi hành vi xâm phạm đến các quyền lợi và lợi ích hợp pháp của công dân đều bị xử lý nghiêm minh. Pháp luật không chỉ quy định các quyền và nghĩa vụ pháp lý của công dân mà còn quy định cả cơ chế pháp lý, các quy định pháp luật thủ tục để thực hiện các quyền và lợi ích, hợp pháp của công dân, các quyền và lợi ích đó được pháp luật quy định, bảo vệ trong tất cả các lĩnh vực quan hệ xã hội. Các cuộc cải cách, điều chỉnh pháp luật và cải cách bộ máy nhà nước đều hướng tới mục tiêu là bảo vệ một cách tốt nhất các quyền và lợi ích chính đáng của công dân.
Thứ hai, pháp luật là cơ sở để xây dựng và hoàn thiện bộ máy Nhà nước
Là một cơ chế phức tạp, để thực hiện quyền lực nhà nước, bộ máy Nhà nước luôn phải được tổ chức và hoạt động trên cơ sở pháp luật. Bên cạnh những quy định của hiến pháp mỗi cơ quan trong bộ máy nhà nước đều được tổ chức và hoạt động theo những văn bản pháp luật nhất định. Việc tổ chức bộ máy nhà nước theo pháp luật sẽ đảm bảo được tínhchính xác, chặt chẽ, tính thống nhất cao trong tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước, đồng thời cũng thể hiện tầm quan trọng của hoạt động quản lý nhà nước tạo ra sức mạnh tổng hợp, có tổ chức của bộ máy nhà nước. Bộ máy nhà nước được tổ chức và hoạt động theo pháp luật cũng tránh được hiện tượng chồng chéo, mâu thuẫn hoặc tuỳ tiện, lạm quyền, tạo ra một cơ chế đồng bộ thực hiện có hiệu quả quyền lực nhân dân.
Pháp luật là một công cụ cực kỳ quan trọng trong tay nhà nước để điều chỉnh các quan hệ xã hội: tác động tới kinh tế và các yếu tố của các kiến trúc thượng tầng xã hội. Nhà nước không thể tồn tại nếu thiếu pháp luật. Pháp luật là công cụ quản lý xã hội của nhà nước, do nhà nước đặt ra nhưng trong xã hội văn minh,nhà nước cũng phải tự hạn chế bởi pháp luật, chịu phục tùng, phải thi hành pháp luật do chính mình đặt ra. Có như vậy mới bảo vệ được quyền của công dân,tránh sự lạm quyền,bảo đảm sự công bằng và sự phát triển bình thường của nhà nước.Pháp luật chỉ có thể hiện được trong đời sống khi có sự đảm bảo của nhà nước ở đây một lần lữa ta càng thấy rõ nhà nước và pháp luật có quan hệ qua lại hữu cơ với nhau, cùng phát sinh tồn và phát triển.
Thứ ba, pháp luật là vũ khí chính trị để nhân dân lao động chống lại các giai cấp áp bức bóc lột.
Thể hiện ý trí nhà nước của nhân dân lao động, pháp luật là vũ khí chính trị mà nhân dân dùng để chống lại các giai cấp áp bức bóc lột. Dựa vào pháp luật nhân dân tiến hành trấn áp các lực lượng phản cách mạng, giữ vững an ninh chính trị trật tự an toàn xã hội ,ghi nhận và củng cố chính quyền nhân dân. Pháp luật là phương tiện thể chế hoá đường lối chính sách của Đảng ,nhà nước ,pháp luật cũng là công cụ để cải tạo xã hội cũ trong các lĩnh vực kinh tế , chính trị , văn hoá-xã hội…đem lại tự do, hạnh phúc cho nhân dân lao động .
Tóm lại, Nhà nước và pháp luật là hai hiện tượng đều thuộc thượng tầng kiến trúc xã hội luôn có mối quan hệ gắn bó mật thiết với nhau. Pháp luật là phương tiện để Nhà nước quản lý xã hội, tạo ra một trật tự xã hội phù hợp với ý chí nhà nước, mang lại đời sống hạnh phúc cho nhân dân[1]. Nhà nước ra đời có nhiệm vụ quản lý xã hội, việc quản lý xã hội của nhà nước phải bằng pháp luật, chỉ có việc quản lý xã hội bằng pháp luật thì mục đích việc quản lý mới đạt được và có hiệu quả cao. Nhà nước là một tổ chức quyền lực chính trị công cộng đặc biệt, có một bộ máy quản lý, duy trì trật tự xã hội, vì sự tồn tại và phát triển của xã hội nhằm mục đích bảo vệ lợi ích, địa vị của giai cấp thống trị và của toàn xã hội. Nhà nước ban hành pháp luật và thực hiện sự quản lý bắt buộc đối với mọi tổ chức và cá nhân trên lãnh thổ của mình. Với tư cách là tổ chức đại diện chính thức của toàn xã hội, nhà nước ban hành pháp luật - một công cụ quản lý xã hội sắc bén, hiệu quả và đòi hỏi sự tôn trọng, thực hiện nghiêm minh của mọi tổ chức và cá nhân trong xã hội.
Dựa vào những thuộc tính của mình, pháp luật trở thành công cụ quản lý có hiệu quả nhất trong các công cụ quản lý xã hội của nhà nước và là công cụ không thể thay thế trong giai đoạn hiện nay. Pháp luật còn là công cụ bảo vệ lợi ích của nhà nước, lợi ích xã hội và mỗi người dân. Muốn bảo vệ lợi ích nhà nước, xã hội, nhân dân, Nhà nước phải dựa trên căn cứ pháp lý và theo những trình tự thủ tục luật định.
Trong xã hội hiện nay, Nhà nước phải thực hiện quản lý xã hội bằng pháp luật bởi vì pháp luật là phương tiện, công cụ quan trọng để duy trì, bảo vệ trật tự xã hội, tạo điều kiện và định hướng cho sự phát triển xã hội. Sở dĩ cho rằng pháp luật là công cụ quản lý xã hội quan trọng của Nhà nước bởi vì:
- Pháp luật là vũ khí chính trị để nhân dân chống lại các lực lượng thù địch, phản cách mạng, giữ vững an ninh, trật tự an toàn xã hội. Bên cạnh đó, pháp luật cũng là công cụ để cải tạo xã hội trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội…định hướng cho xã hội phát triển, đem lại tự do, hạnh phúc cho nhân dân.
- Pháp luật là phương tiện mà thông qua đó Đảng cầm quyền lãnh đạo nhà nước và xã hội. Dưới hình thức pháp luật, đường lối chính sách của Đảng sẽ được triển khai thực hiện nhanh, chính xác và có hiệu quả cao trên quy mô toàn xã hội
- Pháp luật là cơ sở pháp lý để bộ máy nhà nước tổ chức và hoạt động. Nhà nước không thể tồn tại nếu thiếu pháp luật, nó cần tới pháp luật để quy định thẩm quyền của các cơ quan nhà nước, xác định mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước với nhau, giữa cơ quan nhà nước với các tổ chức xã hội và nhân dân bảo đảm tính chặt chẽ, thống nhất, chính xác và tạo sức mạnh tổng hợp của bộ máy nhà nước.
- Pháp luật là công cụ để Nhà nước quản lý hiệu quả các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Pháp luật được sử dụng để phối hợp, quy tụ những hoạt động cá nhân riêng rẽ trong xã hội nhằm đạt được những mục đích mong muốn, duy trì đời sống cộng đồng xã hội. Có thể nói hầu hết các lĩnh vực quan trọng của đời sống cộng đồng xã hội như kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội…đều được nhà nước quản lý bằng pháp luật. Và chỉ quản lý bằng pháp luật trên các lĩnh vực quan trọng đó của đời sống xã hội thì mục đích của việc quản lý mới đạt được và có hiệu quả cao.
Thông qua pháp luật, Nhà nước đề ra các kế hoạch và chính sách phát triển các lĩnh vực đời sống xã hội, xác định cơ cấu, tổ chức và hoạt động, các biện pháp kiểm tra, giám sát của nhà nước đối với lĩnh vực xã hội đó, đưa ra các biện pháp hữu hiệu để xử lý các hiện tượng tiêu cực trong đời sống xã hội. Pháp luật có thể thúc đẩy, tạo điều kiện thuận lợi cho sự pháp triển và cũng có thể kìm hãm sự phát triển của lĩnh vực hoạt động xã hội nào đó vì sự tiến bộ xã hội và hạnh phúc của nhân dân.
- Pháp luật thiết lập và bảo đảm công bằng xã hội, thực hiện dân chủ xã hội. Bằng pháp luật, Nhà nước quy định các quyền, tự do dân chủ của nhân dân. Thông qua pháp luật Nhà nước xác định địa vị pháp lý của các tổ chức xã hội, xác định mối quan hệ giữa Nhà nước với các tổ chức xã hội khác, giữa Nhà nước với nhân dân. Pháp luật còn góp phần giải quyết những tranh chấp, điều hòa lợi ích giữa Trung ương và địa phương, giữa các vùng, miền, giữa các lực lượng, các nhóm xã hội khác nhau. Dựa vào pháp luật, nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội.
- Pháp luật là phương tiện giáo dục con người mới. Trong xã hội, pháp luật là một trong những phương tiện để giáo dục con người mới năng động, sáng tạo, có niềm tự hào dân tộc, có ý chí vươn lên góp phần làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xâu dựng và bảo vệ tổ quốc. Bằng những quy định của mình, pháp luật giáo dục cán bộ, nhân dân trách nhiệm của người dân, ý thức sống, làm việc theo Hiếp pháp, pháp luật, giữ gìn thuần phong mỹ tục của dân tộc, xây dựng gia đình văn hóa, hạnh phúc, tôn trọng các quy tắc của đời sống cộng đồng. Pháp luật còn giáo dục công dân yêu lao động, yêu Tổ quốc, có tình thần quốc tế chân chính, đoàn kết, hữu nghị vì hòa bình và tiến bộ xã hội... Ý nghĩa giáo dục to lớn của pháp luật còn thể hiện ở việc pháp luật quy định những biện pháp khen thưởng và trừng phạt phù hợp với các hành vi pháp luật của tổ chức và cá nhân trong xã hội.
- Pháp luật tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi cho việc hình thành những quan hệ mới trong xã hội. Pháp luật luôn hướng tới việc thúc đẩy hình thành những quan hệ xã hội mới thể hiện sự bình đẳng, hợp tác giúp đỡ lẫn nhau giữa những người lao động trong xã hội. Bên cạnh đó, pháp luật còn là cơ sở pháp lý để đấu tranh với những hiện tượng tiêu cực trong quan hệ quốc tế nhằm bảo vệ lợi ích của đất nước mình.
- Pháp luật là công cụ bảo vệ hữu hiệu quyền công dân, quyền con người, bảo vệ trật tự xã hội, bảo vệ công lý. Mọi hành động xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể và của công dân đều bị xử lý theo pháp luật. Pháp luật còn có tác dụng ngăn ngừa, xử lý các hiện tượng tiêu cực trong đời sống xã hội vì cuộc sống bình yên, hạnh phúc của nhân dân.
- Pháp luật bảo vệ, tạo điều kiện cho những công cụ quản lý xã hội khác phát triển vì xã hội công bằng, hạnh phúc, văn minh, tốt đẹp hơn. Đồng thời, hạn chế và loại trừ những quy định không tiến bộ, bất cập của những công cụ đó với xã hội.
Như vậy, có thể nói, pháp luật là công cụ quan trọng để quản lý, giữ gìn trật tự xã hội, để giải quyết các xung đột trong xã hội, là phương tiện để cải biến xã hội.
Bên cạnh đó, trong những công cụ quản lý xã hội thì pháp luật được xem là một trong những công cụ quản lý xã hội hiệu quả nhất hiện nay, bởi vì so với những công cụ xã hội khác, pháp luật có những ưu thế cơ bản sau đây [[2]]:
- Thứ nhất, pháp luật do Nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện. Việc ban hành pháp luật của Nhà nước được tiến hành thông qua nhữn trình tự thủ tục chặt chẽ và phức tạp với sự tham gia của rất nhiều các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, các tổ chức và các cá nhân nên pháp luật luôn có tính khoa học, chặt chẽ, chính xác trong điều chỉnh các quan hệ xã hội.
- Thứ hai, pháp luật do Nhà nước ban hành, thể hiện ý chí của Nhà nước và nhân dân, bảo vệ lợi ích của nhân dân. Nhân dân thông qua nhà nước để nâng ý chí của mình lên thành ý chí của nhà nước dưới dạng quy tắc xử sự chung do chính quyền nên được Nhà nước và nhân dân tự giác thực hiện. Ngoài ra, pháp luật có những chế tài nghiêm khắc để đảm bảo thực hiện pháp luật nghiêm minh như phạt tiền, phạt tù, tù chung thân, tử hình…với sự đảm bảo của Nhà nước pháp luật được tôn trọng và thực hiện nghiêm minh.
- Thứ ba, pháp luật chủ yếu bao gồm các quy tắc xử sự chung, được thể hiện trong những hình thức xác định, có kết cấu logic rất chặt chẽ và được đặt ra không phải xuất phát từ một trường hợp cụ thể mà là sự khái quát hóa từ rất nhiều những trường hợp có tính phổ biến trong xã hội. Do đó, pháp luật có tính khái quát cao, là khuôn mẫu để các tổ chức, cá nhân thực hiện.
- Thứ tư, pháp luật mang tính bắt buộc chung, không phải chỉ áp dụng cho một tổ chức hay cá nhân cụ thể mà cho toàn xã hội, tất cả các tổ chức và cá nhân liên quan.
- Thứ năm, pháp luật có phạm vi rộng lớn, hầu hết các quan hệ xã hội đều được pháp luật điều chỉnh.
- Thứ sáu, pháp luật có tính xác định chặt chẽ về hình thức, tạo sự thống nhất, chặt chẽ, rõ ràng, chính xác về nội dung của pháp luật.
Mặc dù, pháp luật có vai trò quan trọng trong quản lý xã hội của Nhà nước. Song, pháp luật không phải là công cụ quản lý xã hội vạn năng mà pháp luật cũng có những hạn chế của mình. Chẳng hạn, ngoài tính khách quan thì pháp luật còn mang tính chủ quan, nghĩa là nó phụ thuộc vào ý chí của những người có thẩm quyền trong quy trình ban hành pháp luật. Tính khái quát cao của pháp luật đôi khi không sát với trường hợp cụ thể. Pháp luật còn bị ràng buộc bởi cơ chế điều chỉnh pháp luật phức tạp, đôi khi phiền hà, cứng nhắc.
Tóm lại, trong đời sống pháp luật có vai trò đặc biệt quan trọng, pháp luật là phương tiện không thể thiếu bảo đảm cho sự tồn tại, vận hành của xã hội, pháp luật không chỉ là một công cụ, phương tiện để Nhà nước quản lý xã hội hữu hiệu, mà còn tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển lành mạnh hoá đời sống xã hội và góp phần bồi đắp nên những giá trị mới. Trong công cuộc đổi mới đất nước ta hiện nay, việc tăng cường vai trò của pháp luật được đặt ra như một tất yếu khách quan nhằm mục đích xây dựng một xã hội có trật tự, kỷ cương, văn minh.
Bình luận